Tín dụng đen với lãi suất “cắt cổ” cùng các chiêu trò đòi nợ bất hợp pháp đang trở thành vấn nạn nghiêm trọng, gây ảnh hưởng đặc biệt lớn đối với người nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số. Họ thường là nhóm dễ bị tổn thương nhất trước những hệ lụy tài chính và tâm lý mà tín dụng đen mang lại.
Bài viết này, do các luật sư tại Xử Lý Nợ – Luật Thiên Mã biên soạn, phân tích thực trạng tín dụng đen tại Việt Nam, những tác hại nghiêm trọng cũng như giải pháp pháp lý căn cứ trên Bộ luật Dân sự 2015, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) và Luật Các tổ chức tín dụng 2024 (số 32/2024/QH15). Nếu bạn hoặc người thân đang gặp khó khăn do tín dụng đen, hãy liên hệ Xử Lý Nợ – Luật Thiên Mã để được tư vấn miễn phí và hỗ trợ xử lý nợ hiệu quả, bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
Tín dụng đen là gì?
1.1. Định nghĩa tín dụng đen
Tín dụng đen là hoạt động cho vay tiền không được Ngân hàng Nhà nước cấp phép, với mức lãi suất vượt quá 20%/năm theo quy định tại Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015. Hoạt động này thường đi kèm với các hành vi đòi nợ bất hợp pháp như đe dọa, quấy rối người vay.
Theo Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi năm 2017), hành vi cho vay lãi nặng (lãi suất vượt quá 5 lần mức lãi suất tối đa do pháp luật quy định) có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
1.2. Đặc điểm nhận diện
- Thủ tục vay đơn giản, giải ngân nhanh qua các ứng dụng vay tiền online như Easycash, Oncredit hoặc các tiệm cầm đồ không chính thức.
- Lãi suất “cắt cổ” dao động từ 100% đến 2.000%/năm.
- Hợp đồng vay thường là hợp đồng giả cách, không rõ ràng, thiếu minh bạch về các điều khoản.
Số liệu gần nhất
Theo báo cáo của Bộ Công an năm 2024, hoạt động tín dụng đen qua các ứng dụng online tăng khoảng 30%, thu lợi bất chính hàng chục tỷ đồng với mức lãi suất trung bình từ 300% đến 2.000%/năm.
Thực trạng tín dụng đen ở Việt Nam
2.1. Tình hình chung
Tín dụng đen đang bùng phát mạnh mẽ tại nhiều địa bàn trọng điểm như:
- Các khu công nghiệp, nơi có lượng lớn công nhân lao động cần vay tiền nhanh để chi tiêu hoặc giải quyết nhu cầu cấp thiết.
- Trường học, đặc biệt là sinh viên có nhu cầu tài chính nhưng thiếu hiểu biết về pháp luật và tín dụng hợp pháp.
- Vùng dân tộc thiểu số, nơi tiếp cận ngân hàng chính thống còn hạn chế.
Hoạt động tín dụng đen thường núp bóng dưới nhiều hình thức khác nhau như:
- Ứng dụng vay online với thủ tục đơn giản, giải ngân nhanh.
- Tiệm cầm đồ hoặc các cá nhân hoạt động trái phép nhưng sử dụng vỏ bọc công ty tài chính để tạo lòng tin.
2.2. Tín dụng đen ở dân tộc thiểu số
Tín dụng đen đặc biệt nhắm vào người dân tộc thiểu số tại vùng sâu, vùng xa, nơi:
- Việc tiếp cận dịch vụ ngân hàng chính thống còn rất hạn chế, tạo kẽ hở cho tín dụng đen lộng hành.
- Do trình độ học vấn và nhận thức pháp luật thấp, nhiều người dân bị ép buộc ký các hợp đồng bất lợi, dẫn tới mất đất đai và tài sản quan trọng của gia đình.
Số liệu gần nhất
Theo báo cáo của Bộ Công an năm 2024:
- Có tổng cộng 2.740 vụ tín dụng đen bị triệt phá, với 4.000 bị can bị khởi tố.
- Trong đó, khoảng 20% vụ việc liên quan trực tiếp đến vùng dân tộc thiểu số, cho thấy mức độ ảnh hưởng nghiêm trọng của tín dụng đen đối với cộng đồng này.
Tác hại của tín dụng đen
3.1. Tác hại tài chính
- Lãi suất cho vay cực kỳ cao khiến số nợ tăng nhanh vượt khả năng kiểm soát, dẫn đến tình trạng vỡ nợ hoặc mất tài sản quan trọng như nhà cửa, đất đai.
- Người vay thường bị ép buộc vay thêm từ nhiều tổ chức khác nhau nhằm trả khoản nợ cũ, tạo thành vòng xoáy nợ nần khó thoát (theo báo cáo của Công an Bình Dương, 2024).
3.2. Tác hại tâm lý và xã hội
- Các hành vi đòi nợ bất hợp pháp như tạt sơn, đe dọa, công khai thông tin cá nhân gây ra tâm lý hoảng loạn, trầm cảm, vi phạm quy định tại Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân.
- Người thân của người vay cũng thường bị quấy rối, xúc phạm danh dự, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh trật tự và hòa khí gia đình, theo quy định tại Điều 465 Bộ luật Dân sự 2015.
Số liệu cập nhật gần nhất
Theo số liệu từ Bộ Công an năm 2024:
Khoảng 60% nạn nhân tín dụng đen bị quấy rối liên quan đến người thân, gây mất an ninh trật tự và ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý của các gia đình.
Thủ đoạn hoạt động của tín dụng đen
Tín dụng đen thường hoạt động dưới nhiều hình thức trá hình nhằm tiếp cận người vay dễ tổn thương, sau đó áp dụng các biện pháp đòi nợ trái pháp luật để thu lợi bất chính.
4.1. Quảng cáo và dụ dỗ
- Tín dụng đen thường phát tờ rơi, đăng quảng cáo trên mạng xã hội với lời mời hấp dẫn như “vay nhanh”, “không cần thế chấp”, “duyệt trong ngày” để đánh vào tâm lý cần tiền gấp (theo Công an Hà Nội, 2024).
- Nhiều trường hợp sử dụng hợp đồng giả cách, như hợp đồng mua bán tài sản, nhưng thực chất là cho vay nặng lãi. Đây là hành vi có thể bị tuyên vô hiệu theo Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015 vì vi phạm hình thức và mục đích giao dịch.
4.2. Đòi nợ bất hợp pháp
- Sau khi cho vay, bên cho vay dùng thủ đoạn như gọi điện, nhắn tin liên tục, công khai hình ảnh và thông tin cá nhân của người vay trên mạng xã hội. Những hành vi này vi phạm Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân.
- Nhiều nhóm còn thuê “xã hội đen”, sử dụng vũ lực hoặc đe dọa để cưỡng đoạt tài sản – hành vi vi phạm nghiêm trọng Điều 170 Bộ luật Hình sự 2015.
Số liệu thực tế
Theo Công an Bình Dương (2024), đã ghi nhận 9 vụ án khởi tố liên quan đến cưỡng đoạt tài sản và gây rối trật tự công cộng xuất phát từ hoạt động của tín dụng đen.
Quy định pháp luật về tín dụng đen
Tín dụng đen là hình thức cho vay trái quy định pháp luật, thường đi kèm với lãi suất cao bất hợp pháp và hành vi đòi nợ vi phạm quyền con người. Pháp luật Việt Nam hiện hành đã có các quy định rõ ràng nhằm xử lý và phòng ngừa các hành vi liên quan đến tín dụng đen.
5.1. Lãi suất và hợp đồng
- Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015 quy định: Lãi suất cho vay không được vượt quá 20%/năm. Nếu vượt quá mức này, phần vượt sẽ không được công nhận.
- Trong trường hợp hợp đồng vay có điều khoản vi phạm điều cấm của luật, chẳng hạn như áp dụng lãi suất quá cao hoặc điều kiện bất công, hợp đồng có thể bị tuyên vô hiệu theo Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015.
- Ngoài ra, Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015 xử lý hình sự đối với hành vi cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự. Nếu mức lãi suất gấp 5 lần lãi suất tối đa (từ 100%/năm trở lên) và có thu lợi bất chính từ 30 triệu đồng trở lên, người cho vay có thể bị phạt tù đến 3 năm.
5.2. Hành vi đòi nợ bất hợp pháp
- Các hành vi như đe dọa, quấy rối, làm nhục, hoặc công khai thông tin cá nhân của người vay đều vi phạm nghiêm trọng quyền riêng tư và nhân phẩm. Những hành vi này bị xử lý theo Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân, cũng như Điều 155, 156 Bộ luật Hình sự 2015 về tội làm nhục và vu khống người khác.
- Hành vi bạo lực, đập phá, tạt chất bẩn, hoặc tụ tập đông người để đòi nợ có thể bị xử lý hình sự về Tội gây rối trật tự công cộng theo Điều 318 Bộ luật Hình sự 2015, với khung hình phạt lên đến 7 năm tù.
Số liệu thực tiễn
Theo báo cáo của Tòa án Nhân dân TP.HCM (2024): 20% các vụ kiện liên quan đến tín dụng đen đã được giải quyết hiệu quả nhờ bằng chứng do người vay cung cấp, cho thấy vai trò then chốt của việc nắm rõ pháp luật và chủ động thu thập chứng cứ.
Giải pháp pháp lý và phòng tránh tín dụng đen
6.1. Hành động pháp lý
Khi rơi vào bẫy tín dụng đen, người vay cần nhanh chóng thực hiện các biện pháp pháp lý để bảo vệ quyền lợi:
- Thu thập và lưu giữ đầy đủ bằng chứng: hợp đồng vay, tin nhắn, ghi âm cuộc gọi, hình ảnh, hoặc tài liệu thể hiện hành vi đòi nợ trái pháp luật.
- Báo cáo cơ quan công an theo Điều 189 Luật Tố tụng Dân sự 2015, để được can thiệp, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật.
- Tham vấn luật sư để đánh giá hợp đồng vay. Nếu có dấu hiệu vi phạm pháp luật (lãi suất quá cao, điều khoản bất công), có thể yêu cầu tòa án tuyên hợp đồng vô hiệu theo Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015, hoặc đàm phán giảm lãi, gia hạn trả nợ.
6.2. Phòng tránh tín dụng đen
Phòng ngừa ngay từ đầu là giải pháp bền vững nhất để tránh rơi vào tín dụng đen:
- Chỉ vay từ ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng được cấp phép, như Vietcombank, MCredit, VPBank… theo Luật Các tổ chức tín dụng 2024. Không vay từ cá nhân hoặc tổ chức không có giấy phép hoạt động rõ ràng.
- Nâng cao nhận thức pháp luật và kỹ năng tài chính, chủ động tham gia các chương trình phổ biến pháp luật, cảnh báo tín dụng đen.
- Tránh sử dụng các ứng dụng vay tiền online không rõ nguồn gốc, có dấu hiệu dụ dỗ “giải ngân nhanh – không cần chứng minh thu nhập”, thường tiềm ẩn rủi ro bị đánh cắp dữ liệu cá nhân và lãi suất ngầm.
Số liệu thực tế
Theo thống kê của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (tháng 6/2025), các chiến dịch truyền thông và tuyên truyền pháp luật đã giúp giảm 10% số vụ vay tín dụng đen, nhờ nâng cao nhận thức của người dân, đặc biệt tại các khu công nghiệp và trường học.
Tín dụng đen là vấn nạn nghiêm trọng tại Việt Nam, đặc biệt với người nghèo và dân tộc thiểu số, gây ra tác hại lớn về tài chính, tâm lý và an ninh trật tự. Dựa trên Bộ luật Dân sự 2015, Bộ luật Hình sự 2015 và Luật Các tổ chức tín dụng 2024, việc nhận diện, xử lý và phòng tránh tín dụng đen là cần thiết để bảo vệ quyền lợi. Xử Lý Nợ – Luật Thiên Mã cam kết hỗ trợ bạn qua dịch vụ tư vấn miễn phí, giúp đánh giá hợp đồng, tố cáo hành vi bất hợp pháp và tìm giải pháp an toàn. Đặt lịch tư vấn ngay hôm nay tại Xử Lý Nợ – Luật Thiên Mã để bảo vệ tương lai tài chính và pháp lý!
