Tín dụng đen với lãi suất “cắt cổ” cùng các hành vi đòi nợ trái pháp luật đang để lại nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho người dân – từ khủng hoảng tài chính đến bị đe dọa, xúc phạm danh dự. Nếu bạn đang là nạn nhân hoặc có nguy cơ rơi vào vòng xoáy tín dụng đen, hãy đặt lịch tư vấn miễn phí tại Xử lý nợ của Luật Thiên Mã để được đội ngũ luật sư hỗ trợ giải quyết nhanh chóng và đúng pháp luật.
Bài viết này được biên soạn bởi các luật sư chuyên môn, căn cứ trên Bộ luật Dân sự 2015, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), Luật Các tổ chức tín dụng 2024 (Luật số 32/2024/QH15), cùng Công điện 766/CĐ-TTg ngày 24/8/2023 của Thủ tướng Chính phủ. Nội dung cung cấp thông tin về các chế tài xử phạt tín dụng đen, hình thức xử lý theo pháp luật, và giải pháp giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nạn nhân một cách hiệu quả.
Tín dụng đen và hành vi vi phạm pháp luật
1.1. Khái niệm tín dụng đen
Tín dụng đen là hình thức cho vay tiền với lãi suất vượt quá giới hạn cho phép theo Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015 – cụ thể là không vượt quá 20%/năm, trừ khi pháp luật chuyên ngành có quy định khác. Đây là hoạt động không được Ngân hàng Nhà nước cấp phép và thường do các cá nhân, tổ chức hoạt động trái phép đứng ra thực hiện.
Tín dụng đen có thể tồn tại dưới nhiều hình thức, bao gồm:
- Cho vay thông qua các ứng dụng trực tuyến hoặc mạng xã hội;
- Núp bóng dưới danh nghĩa công ty tài chính, tiệm cầm đồ;
- Hình thức “vay nóng” với thủ tục đơn giản, không cần thế chấp.
Mặc dù dễ tiếp cận, tín dụng đen thường đi kèm với những điều kiện bất lợi và tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý nghiêm trọng cho cả người vay lẫn người cho vay.
1.2. Hành vi vi phạm pháp luật điển hình
Các hành vi trong hoạt động tín dụng đen không chỉ vi phạm pháp luật dân sự mà còn có thể cấu thành tội phạm hình sự. Cụ thể:
- Vi phạm về lãi suất: Theo quy định tại Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), người cho vay với lãi suất gấp 5 lần mức tối đa luật định (tức từ 100%/năm trở lên) và thu lợi bất chính từ 30 triệu đồng trở lên có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội “Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự”, với mức phạt tù đến 3 năm.
- Vi phạm trong hoạt động đòi nợ: Việc sử dụng các phương thức đòi nợ bất hợp pháp như khủng bố tinh thần, đe dọa, bôi nhọ danh dự, xâm phạm dữ liệu cá nhân, hoặc hành hung người vay có thể cấu thành các tội danh như:
- Tội cưỡng đoạt tài sản (Điều 170 BLHS),
- Tội làm nhục người khác (Điều 155),
- Tội cố ý gây thương tích (Điều 134),
- Hoặc vi phạm Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân nếu thu thập và sử dụng trái phép thông tin cá nhân.
- Hoạt động tài chính không phép: Việc tổ chức cho vay không có giấy phép của Ngân hàng Nhà nước vi phạm Điều 8 Luật Các tổ chức tín dụng 2024 và có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự tùy mức độ.
1.3. Số liệu thực tiễn và cảnh báo
Theo báo cáo của Bộ Công an (2024), cả nước đã ghi nhận hơn 1.671 vụ án liên quan đến tín dụng đen. Các vụ việc chủ yếu xảy ra tại các khu dân cư thu nhập thấp, khu công nghiệp và vùng nông thôn, nơi người dân có nhu cầu vay tiền gấp nhưng thiếu hiểu biết pháp lý. Lãi suất trong các vụ việc này dao động từ 300% đến 1.200%/năm, nhiều trường hợp vượt 2.000%/năm.
Không chỉ gây thiệt hại kinh tế, tín dụng đen còn kéo theo những hệ quả nghiêm trọng về an ninh trật tự, tâm lý xã hội, và tạo điều kiện cho các băng nhóm tội phạm hoạt động.
Chế tài xử phạt tín dụng đen theo pháp luật
2.1. Xử phạt hành chính
- Theo Điều 12 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, hành vi cho vay với lãi suất vượt quá quy định tại Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015 (trên 20%/năm) sẽ bị phạt tiền từ 10 đến 20 triệu đồng.
- Ngoài ra, người vi phạm bị buộc nộp lại toàn bộ số lợi bất chính thu được từ hành vi cho vay nặng lãi.
2.2. Xử phạt hình sự
Theo Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), hành vi cho vay lãi nặng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu vượt ngưỡng luật định và có yếu tố vụ lợi:
- Trường hợp thu lợi bất chính từ 30 triệu đến dưới 100 triệu đồng:
- Bị phạt tiền từ 50 triệu đến 200 triệu đồng
- Hoặc cải tạo không giam giữ đến 3 năm
- Trường hợp thu lợi bất chính từ 100 triệu đồng trở lên:
- Phạt tiền từ 200 triệu đến 1 tỷ đồng
- Hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm
- Ngoài ra, nếu có tình tiết tăng nặng (tổ chức cho vay, tái phạm, dùng vũ lực…), hình phạt có thể lên tới 7 năm tù giam.
2.3. Số liệu thực tế
Năm 2024, Công an TP.HCM đã triệt phá một đường dây tín dụng đen online lớn, với tổng giao dịch hơn 4.000 tỷ đồng, thu lợi từ lãi suất cao bất hợp pháp. 16 đối tượng bị khởi tố, nhiều người trong số đó liên quan đến các công ty hoạt động trá hình qua ứng dụng và mạng xã hội.
Các hình thức xử phạt liên quan đến hành vi đòi nợ bất hợp pháp
3.1. Đòi nợ bằng bạo lực hoặc đe dọa
- Hành vi đe dọa, cưỡng đoạt tài sản bị xử lý theo Điều 170 Bộ luật Hình sự 2015, với mức phạt tù từ 1 năm đến 5 năm. Trường hợp có tổ chức, dùng vũ khí hoặc gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng có thể bị phạt tù lên đến 20 năm.
- Trường hợp xúc phạm danh dự, nhân phẩm người vay thông qua hành vi làm nhục, vu khống hoặc bôi nhọ công khai, sẽ bị xử lý theo Điều 155 Bộ luật Hình sự 2015, mức phạt có thể là cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù đến 2 năm.
3.2. Sử dụng công nghệ cao để đòi nợ
- Các hành vi như đăng tải nội dung bôi nhọ trên mạng xã hội, sử dụng hình ảnh giả mạo (deepfake), nhắn tin đe dọa hoặc gọi điện khủng bố tinh thần người vay có thể bị xử lý theo Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015 về tội “vi phạm quy định về hoạt động mạng máy tính, mạng viễn thông”, với mức phạt tù từ 6 tháng đến 7 năm tùy theo mức độ vi phạm.
- Ngoài ra, có thể bị xử phạt hành chính theo Nghị định 15/2020/NĐ-CP, sửa đổi bởi Nghị định 14/2022/NĐ-CP, với mức phạt từ 10 triệu đến 70 triệu đồng cho hành vi sử dụng thông tin cá nhân trái phép trên không gian mạng.
3.3. Thực trạng và thống kê
- Theo Công an tỉnh Bình Dương (2024), hơn 70% vụ việc liên quan đến tín dụng đen có hành vi đòi nợ thông qua mạng xã hội, ứng dụng di động hoặc cuộc gọi nặc danh. Các nạn nhân chủ yếu bị bôi nhọ, khủng bố đòi nợ bằng hình ảnh ghép, tin nhắn đe dọa hoặc bị công khai thông tin cá nhân.
Khó khăn trong xử lý tín dụng đen và đề xuất hoàn thiện chế tài
Khó khăn, thách thức hiện nay
Việc xử lý tín dụng đen gặp nhiều trở ngại do thủ đoạn tinh vi và sự e ngại từ phía nạn nhân:
- Các đối tượng thường sử dụng hợp đồng giả tạo, thỏa thuận miệng hoặc tài khoản ngân hàng không chính chủ để lẩn tránh pháp luật.
- Người vay có tâm lý sợ bị trả thù, bị bôi nhọ hoặc không hiểu rõ quyền lợi pháp lý, dẫn đến việc không tố cáo hoặc hợp tác điều tra.
- Nhiều hoạt động cho vay nặng lãi được “ngụy trang” dưới hình thức hợp pháp như cầm đồ, dịch vụ tài chính tư nhân.
Đề xuất hoàn thiện cơ chế, chế tài
- Rà soát và nâng mức xử phạt cả về hành chính và hình sự nhằm tăng tính răn đe, đặc biệt với những hành vi có tổ chức, tái phạm, hoặc xuyên biên giới.
- Áp dụng công nghệ trong điều tra: trích xuất dữ liệu điện tử, giám sát dòng tiền, xác minh hợp đồng online.
- Sửa đổi Bộ luật Dân sự 2015 để quy định khung lãi suất linh hoạt hơn, phù hợp với thị trường và nhu cầu thực tế của người dân, qua đó giảm đất sống cho tín dụng đen.
- Tăng cường tuyên truyền pháp luật về vay mượn, lãi suất và quyền lợi người tiêu dùng tài chính tại các khu vực nông thôn, khu công nghiệp – nơi tín dụng đen thường nhắm tới.
Số liệu và ý kiến chuyên gia
Theo ông Nguyễn Đình Tiến, Phó Chánh Tòa Hình sự TAND TP. Hà Nội (2021), một trong những khó khăn lớn nhất trong xử lý tín dụng đen là việc thu thập chứng cứ. Nhiều đối tượng cố tình tiêu hủy hợp đồng hoặc không thừa nhận có hành vi cho vay để thoát trách nhiệm pháp lý.
Vai trò của cơ quan chức năng trong xử lý tín dụng đen
5.1. Chỉ đạo từ Thủ tướng Chính phủ
- Ngày 24/8/2023, Thủ tướng ban hành Công điện 766/CĐ-TTg yêu cầu các cơ quan như Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công an và hệ thống tư pháp phối hợp xử lý nghiêm nạn tín dụng đen.
- Nội dung chỉ đạo nhấn mạnh việc rà soát tài khoản ngân hàng và SIM “rác” – những công cụ thường được các tổ chức tín dụng đen sử dụng để lẩn tránh truy vết.
- Thủ tướng cũng yêu cầu tăng cường thanh tra, kiểm tra các tổ chức có dấu hiệu núp bóng công ty tài chính, tiệm cầm đồ, hoặc app vay tiền để trục lợi trái pháp luật.
5.2. Hành động của cơ quan tư pháp
- Bộ Công an liên tục mở các đợt cao điểm trấn áp tội phạm tín dụng đen, đặc biệt nhắm vào các đường dây sử dụng nền tảng công nghệ và ứng dụng online.
- Tòa án nhân dân (TAND) và Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) phối hợp chặt chẽ trong việc khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử nghiêm các đối tượng có hành vi cho vay nặng lãi, đe dọa, cưỡng đoạt tài sản.
- Số liệu mới nhất (6/2025): Theo báo cáo của Công an nhân dân, số vụ việc liên quan đến tín dụng đen trên toàn quốc đã giảm sâu trong 6 tháng đầu năm 2025, nhờ vào các biện pháp phòng ngừa và triệt phá tận gốc tại cơ sở.
Giải pháp bảo vệ nạn nhân và phòng ngừa tín dụng đen
6.1. Hành động của nạn nhân
Khi rơi vào bẫy tín dụng đen, người vay cần chủ động xử lý và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình:
- Thu thập các chứng cứ liên quan như tin nhắn, ghi âm cuộc gọi, hợp đồng vay, hình ảnh đe dọa… để phục vụ việc tố cáo theo Điều 145 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015.
- Báo cáo ngay cho công an địa phương hoặc Thanh tra Ngân hàng Nhà nước để được hướng dẫn xử lý và áp dụng biện pháp bảo vệ khi cần thiết.
6.2. Phòng ngừa tín dụng đen
Phòng ngừa là giải pháp quan trọng giúp giảm thiểu rủi ro và tránh hệ lụy do tín dụng đen gây ra:
- Chỉ vay từ các tổ chức được Ngân hàng Nhà nước cấp phép theo Luật Các tổ chức tín dụng 2024, như ngân hàng thương mại hoặc công ty tài chính uy tín (ví dụ: FE Credit, Home Credit).
- Nâng cao nhận thức pháp luật và cảnh giác với các hình thức quảng cáo cho vay “nhanh – không cần thế chấp” thường xuất hiện trên mạng xã hội, tờ rơi, hoặc cột điện.
Số liệu gần nhất: Năm 2024, Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông) đã xử lý hơn 1.000 trường hợp quảng cáo tín dụng đen online trái phép, phản ánh mức độ phổ biến và nguy hiểm của loại hình này.
Xử phạt tín dụng đen là một nhiệm vụ cấp bách để bảo vệ người dân khỏi lãi suất “cắt cổ” và các hành vi đòi nợ bất hợp pháp. Với các chế tài nghiêm khắc từ Bộ luật Hình sự 2015, Nghị định 144/2021/NĐ-CP, và chỉ đạo từ Công điện 766/CĐ-TTg, cùng sự hỗ trợ từ Xử lý nợ của Luật Thiên Mã, bạn có thể tố cáo hành vi vi phạm, bảo vệ quyền lợi, và tìm kiếm các giải pháp tài chính an toàn. Hãy hành động ngay hôm nay để thoát khỏi bẫy tín dụng đen. Đặt lịch tư vấn miễn phí tại đây để được hỗ trợ bởi các luật sư chuyên môn.
