Bạn đang gặp vướng mắc với doanh nghiệp chậm hoặc trốn đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) và cần hỗ trợ pháp lý để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người lao động? Tình trạng nợ BHXH kéo dài không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến chế độ của người lao động mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý cho tổ chức công đoàn khi không kịp thời xử lý.
Đặt lịch tư vấn miễn phí ngay tại Xử lý nợ của Luật Thiên Mã để được đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm hỗ trợ công đoàn xây dựng hồ sơ, tư vấn chiến lược pháp lý và đại diện khởi kiện đòi nợ BHXH đúng quy trình. Bài viết này do các luật sư của Công ty Luật Thiên Mã biên soạn, căn cứ theo Luật Bảo hiểm xã hội 2024 (số 29/2024/QH15), Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 và Nghị quyết 05/2019/NQ-HĐTP, sẽ hướng dẫn chi tiết quy trình công đoàn khởi kiện đòi nợ BHXH, đồng thời cung cấp các giải pháp thiết thực nhằm bảo vệ quyền lợi cho người lao động một cách hợp pháp và hiệu quả.
Công đoàn khởi kiện đòi nợ BHXH là gì?
1.1. Khái niệm khởi kiện đòi nợ BHXH
Công đoàn khởi kiện đòi nợ BHXH là hình thức tổ chức công đoàn đại diện người lao động thực hiện khởi kiện tại tòa án nhằm yêu cầu doanh nghiệp nợ BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) phải thực hiện nghĩa vụ đóng các khoản bảo hiểm theo quy định pháp luật.
Hành động này nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người lao động, đặc biệt trong các trường hợp doanh nghiệp cố tình trốn đóng, chậm đóng hoặc chiếm dụng tiền bảo hiểm trong thời gian dài.
1.2. Cơ sở pháp lý của việc khởi kiện
Hoạt động khởi kiện của tổ chức công đoàn đối với doanh nghiệp nợ BHXH được pháp luật quy định và cho phép:
- Điều 119 Luật Bảo hiểm xã hội 2024: Công đoàn cấp cơ sở, công đoàn cấp trên trực tiếp có quyền khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH để bảo vệ quyền lợi người lao động.
- Điều 190 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015: Quy định thủ tục khởi kiện tại tòa án dân sự, trong đó công đoàn là người khởi kiện đại diện hợp pháp.
- Nghị quyết 05/2019/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao: Hướng dẫn chi tiết việc xử lý hành vi trốn đóng, gian lận BHXH – bao gồm cả xử lý dân sự, hành chính và hình sự.
- Ngoài ra, Luật Công đoàn 2012 và Bộ luật Lao động 2019 cũng xác định rõ vai trò của công đoàn trong việc giám sát và bảo vệ quyền lợi BHXH cho người lao động.
Quy trình công đoàn khởi kiện đòi nợ BHXH
2.1. Thu thập chứng cứ và thông báo doanh nghiệp
Khi phát hiện doanh nghiệp có hành vi chậm đóng hoặc trốn đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) cho người lao động, công đoàn cơ sở hoặc công đoàn cấp trên trực tiếp có quyền đứng ra đại diện người lao động để bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Bước đầu, công đoàn sẽ tiến hành:
- Thu thập chứng cứ như: biên bản đối chiếu công nợ BHXH, hợp đồng lao động, bảng lương, danh sách lao động, thông báo của cơ quan BHXH.
- Gửi thông báo yêu cầu doanh nghiệp thanh toán nợ BHXH trong thời hạn nhất định. Đây là bước thể hiện thiện chí đối thoại trước khi khởi kiện.
2.2. Nộp đơn khởi kiện tại tòa án
Nếu doanh nghiệp không khắc phục nghĩa vụ sau khi nhận thông báo, công đoàn sẽ nộp đơn khởi kiện tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền, căn cứ theo:
- Điều 35 và Điều 39 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 (tòa án nơi doanh nghiệp đặt trụ sở chính).
Hồ sơ khởi kiện cần bao gồm: - Đơn khởi kiện,
- Tài liệu chứng minh hành vi nợ BHXH,
- Danh sách người lao động bị ảnh hưởng,
- Tài liệu chứng minh tư cách đại diện hợp pháp của tổ chức công đoàn.
2.3. Tham gia xét xử và thi hành án
Trong quá trình xét xử, công đoàn đại diện cho người lao động tham gia hòa giải, đối thoại, và tranh tụng tại tòa. Nếu bản án tuyên buộc doanh nghiệp thanh toán nhưng không được thực hiện tự nguyện, công đoàn có thể:
- Yêu cầu thi hành án dân sự,
- Phối hợp với cơ quan BHXH và cơ quan thi hành án để đảm bảo quyền lợi cho người lao động.
Số liệu mới nhất: Theo Tòa án Nhân dân Tối cao, trong năm 2024, khoảng 35% vụ kiện đòi nợ BHXH do công đoàn khởi kiện được giải quyết thành công trong vòng 6 tháng, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của hàng nghìn người lao động.
Nguyên nhân dẫn đến công đoàn khởi kiện đòi nợ BHXH
Việc công đoàn khởi kiện doanh nghiệp để đòi nợ bảo hiểm xã hội (BHXH) phát sinh khi người sử dụng lao động vi phạm nghĩa vụ đóng BHXH bắt buộc, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người lao động. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến:
3.1. Doanh nghiệp chậm hoặc trốn đóng BHXH
Một số doanh nghiệp dù đã khấu trừ tiền BHXH, BHYT, BHTN từ lương người lao động nhưng không nộp vào quỹ bảo hiểm theo quy định, gây thiệt hại nghiêm trọng cho quyền lợi người lao động.
- Vi phạm Điều 85 và Điều 86 Luật BHXH 2014, quy định rõ trách nhiệm của người sử dụng lao động trong việc trích nộp đầy đủ và đúng hạn các khoản BHXH bắt buộc.
- Trường hợp chậm đóng từ 3 tháng trở lên được xác định là hành vi vi phạm và có thể bị khởi kiện dân sự hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.
3.2. Thiếu hợp tác từ doanh nghiệp
Khi người lao động hoặc công đoàn cơ sở gửi văn bản yêu cầu giải quyết nợ BHXH nhưng doanh nghiệp không phản hồi, không cam kết lộ trình trả nợ, công đoàn cấp trên có quyền đại diện khởi kiện.
- Căn cứ theo Điều 14 Nghị định 115/2015/NĐ-CP, và Điều 188 Bộ luật Lao động 2019, tổ chức công đoàn có quyền yêu cầu doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ pháp luật, nếu không thì tiến hành khởi kiện tại Tòa án nhân dân để bảo vệ quyền lợi tập thể.
- Đây là biện pháp buộc doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm đóng BHXH đúng quy định.
3.3. Vi phạm pháp luật nghiêm trọng
Từ ngày 01/01/2018, hành vi trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động đã được hình sự hóa, theo Điều 216 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).
- Người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp có thể bị phạt tiền, cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù nếu cố tình trốn đóng, gian lận hoặc sử dụng tiền BHXH sai mục đích.
- Đây là biện pháp mạnh nhằm tăng cường tính răn đe và đảm bảo quyền lợi bảo hiểm cho người lao động.
Số liệu thực tế: Theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam, trong năm 2024, có hơn 20% doanh nghiệp nợ BHXH bị công đoàn hoặc cơ quan BHXH chuyển hồ sơ sang cơ quan công an để truy cứu trách nhiệm hình sự, đặc biệt tại các doanh nghiệp phá sản hoặc giải thể không thực hiện nghĩa vụ với người lao động.
Hậu quả của việc doanh nghiệp nợ BHXH
4.1. Ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi người lao động
- Khi doanh nghiệp chậm đóng hoặc nợ bảo hiểm xã hội (BHXH), người lao động không thể làm thủ tục hưởng các chế độ như:
- Hưu trí, tử tuất;
- Thai sản, ốm đau, tai nạn lao động;
- Khám chữa bệnh bằng bảo hiểm y tế (BHYT);
- Điều này dẫn đến tâm lý bất ổn và mâu thuẫn nội bộ trong doanh nghiệp, ảnh hưởng đến hiệu suất lao động và giữ chân nhân sự.
4.2. Bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự
- Theo Điều 39 Nghị định 12/2022/NĐ-CP, doanh nghiệp nợ BHXH có thể bị phạt tiền từ 12% đến 15% trên tổng số tiền chậm đóng.
- Nếu hành vi có dấu hiệu trốn đóng, cố ý kéo dài hoặc gây hậu quả nghiêm trọng, doanh nghiệp có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 216 Bộ luật Hình sự 2015, với mức phạt lên đến:
- 1 tỷ đồng;
- Hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 7 năm tù tùy mức độ vi phạm.
4.3. Gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín doanh nghiệp
- Danh sách các doanh nghiệp nợ BHXH kéo dài sẽ bị công khai trên cổng thông tin của BHXH Việt Nam, báo chí và truyền thông.
- Việc bị công khai nợ BHXH:
- Ảnh hưởng đến hình ảnh, thương hiệu, nhất là trong các hoạt động đấu thầu, hợp tác kinh doanh;
- Gây áp lực từ công đoàn, người lao động và các cơ quan quản lý nhà nước.
Số liệu gần nhất: Theo BHXH Việt Nam, năm 2024, có hơn 500 doanh nghiệp bị công bố công khai nợ BHXH trên các trang thông tin chính thức, dẫn đến áp lực thanh toán mạnh từ người lao động và tổ chức công đoàn.
Vai trò của luật sư trong khởi kiện đòi nợ BHXH
Việc doanh nghiệp trốn đóng, nợ kéo dài hoặc không tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) cho người lao động không chỉ vi phạm pháp luật mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người lao động. Trong các vụ kiện đòi nợ BHXH, luật sư giữ vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ công đoàn và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của tập thể lao động.
5.1. Tư vấn pháp lý cho công đoàn
Luật sư hỗ trợ công đoàn cơ sở hoặc công đoàn cấp trên:
- Chuẩn bị hồ sơ khởi kiện, bao gồm: danh sách người lao động bị ảnh hưởng, chứng từ nợ BHXH, biên bản làm việc với doanh nghiệp;
- Đánh giá tính đầy đủ và hợp pháp của chứng cứ nhằm chứng minh hành vi vi phạm nghĩa vụ đóng BHXH theo Luật BHXH 2014;
- Đảm bảo thủ tục khởi kiện tuân thủ đúng quy định của Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015.
5.2. Đại diện trong quá trình tố tụng
Luật sư có thể:
- Đại diện công đoàn tham gia phiên hòa giải và xét xử tại tòa án;
- Bảo vệ quyền lợi người lao động, yêu cầu tòa án buộc doanh nghiệp thanh toán toàn bộ khoản nợ BHXH, tiền lãi chậm đóng theo quy định tại Điều 122 Luật BHXH 2014;
- Phản biện lại các lý lẽ thiếu căn cứ từ phía doanh nghiệp.
5.3. Hỗ trợ thi hành án
Sau khi bản án có hiệu lực pháp luật:
- Luật sư hướng dẫn công đoàn nộp đơn yêu cầu thi hành án đến cơ quan thi hành án dân sự;
- Giám sát quá trình cưỡng chế thi hành án, như kê biên tài sản, phong tỏa tài khoản của doanh nghiệp để đảm bảo thi hành nghĩa vụ nợ BHXH.
Số liệu gần nhất: Theo Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, trong năm 2024, hơn 30% vụ kiện đòi nợ BHXH có sự hỗ trợ của luật sư đã đạt kết quả thi hành án thành công, đảm bảo quyền lợi cho người lao động.
Giải pháp ngăn ngừa nợ BHXH và khởi kiện
Để hạn chế tình trạng doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội (BHXH) và tránh tranh chấp pháp lý kéo dài, cần có giải pháp đồng bộ từ cả phía doanh nghiệp, người lao động và cơ quan chức năng.
6.1. Doanh nghiệp cần tuân thủ nghĩa vụ BHXH
- Doanh nghiệp có trách nhiệm đăng ký, đóng đầy đủ và đúng hạn BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động theo quy định tại Điều 34 Luật Bảo hiểm xã hội 2024.
- Việc trì hoãn hoặc chậm đóng BHXH từ 1 tháng trở lên có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 216 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).
- Doanh nghiệp cần xây dựng kế hoạch tài chính rõ ràng để tránh phát sinh nợ BHXH kéo dài, làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động và uy tín pháp lý của chính doanh nghiệp.
6.2. Người lao động giám sát và khiếu nại
- Người lao động có quyền tra cứu quá trình đóng BHXH trên ứng dụng VssID hoặc tại cơ quan BHXH để kiểm tra việc thực hiện nghĩa vụ của doanh nghiệp.
- Khi phát hiện doanh nghiệp nợ BHXH, người lao động có thể:
- Gửi đơn kiến nghị tới tổ chức công đoàn cơ sở hoặc công đoàn cấp trên trực tiếp.
- Khiếu nại trực tiếp tại cơ quan BHXH quận/huyện để được kiểm tra và xử lý theo quy định.
- Căn cứ pháp lý: Điều 23 và Điều 24 Luật Bảo hiểm xã hội 2024 quy định rõ quyền của người lao động trong việc yêu cầu bảo vệ quyền lợi về BHXH.
6.3. Tăng cường tuyên truyền pháp luật
- Tổ chức công đoàn cần phối hợp với cơ quan BHXH để tổ chức các buổi truyền thông, tư vấn pháp luật, phát tờ rơi và hướng dẫn trực tiếp tại nơi làm việc.
- Nội dung tuyên truyền nên tập trung vào:
- Quyền và nghĩa vụ của người lao động, người sử dụng lao động trong việc tham gia BHXH.
- Các thủ tục khiếu nại, khởi kiện khi bị xâm phạm quyền lợi.
- Tăng cường truyền thông giúp người lao động hiểu rõ quyền lợi và chủ động hành động khi có dấu hiệu vi phạm.
Số liệu thực tế: Theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam, năm 2024, hơn 40% người lao động được tuyên truyền pháp luật về BHXH đã chủ động yêu cầu công đoàn khởi kiện doanh nghiệp khi phát hiện có hành vi nợ đóng kéo dài.
Công đoàn khởi kiện đòi nợ BHXH là giải pháp pháp lý hiệu quả để bảo vệ quyền lợi của người lao động khi doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ đóng BHXH. Tuy nhiên, để đảm bảo khởi kiện thành công và tránh rủi ro pháp lý, công đoàn cần sự hỗ trợ từ luật sư chuyên nghiệp. Luật Thiên Mã cam kết đồng hành cùng bạn, cung cấp dịch vụ tư vấn và hỗ trợ khởi kiện đòi nợ BHXH chuẩn pháp lý theo Luật Bảo hiểm xã hội 2024 và Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Liên hệ ngay để được hỗ trợ!
