Tín dụng đen là một vấn nạn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân và trật tự an toàn xã hội. Để ngăn chặn và đẩy lùi tình trạng này, cần có những giải pháp đồng bộ từ pháp lý đến thực tiễn, kết hợp giữa cơ quan quản lý, chính quyền địa phương và người dân.
Đặt lịch tư vấn miễn phí tại Xử lý nợ của Luật Thiên Mã để được các luật sư hỗ trợ giải quyết hiệu quả các vấn đề liên quan đến tín dụng đen. Bài viết căn cứ theo Luật Các tổ chức tín dụng 2024 (có hiệu lực từ 01/7/2024), Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), và Nghị định 94/2025/NĐ-CP về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong lĩnh vực ngân hàng.
Tăng cường nhận thức pháp luật và giáo dục tài chính
1.1. Tuyên truyền về rủi ro của tín dụng đen
Một trong những giải pháp quan trọng nhằm hạn chế tình trạng tín dụng đen là tăng cường truyền thông, giúp người dân hiểu rõ bản chất và nguy cơ từ hình thức vay trái pháp luật này.
- Các cơ quan chức năng cần phối hợp với đài truyền hình, báo chí, mạng xã hội để xây dựng chiến dịch truyền thông đại chúng, đưa thông tin cảnh báo đến tận các địa phương, khu dân cư, trường học, doanh nghiệp.
- Nội dung truyền thông nên tập trung vào hậu quả pháp lý và xã hội từ việc vay tín dụng đen như bị siết nợ, đe dọa tính mạng, mất khả năng lao động, bị truy tố hình sự nếu tham gia lôi kéo người khác vay.
- Song song đó, cần phổ biến các quy định pháp luật quan trọng như:
- Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015: quy định lãi suất cho vay tối đa không vượt quá 20%/năm.
- Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017): quy định tội cho vay lãi nặng có thể bị xử phạt hành chính hoặc phạt tù đến 3 năm nếu lãi suất vượt quá 5 lần mức lãi suất cho phép.
1.2. Giáo dục tài chính cho người dân
Bên cạnh việc tuyên truyền, việc trang bị kiến thức tài chính cơ bản giúp người dân tự bảo vệ mình và tránh xa các hình thức cho vay rủi ro.
- Cần tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo, lớp tập huấn về quản lý tài chính cá nhân tại các khu công nghiệp, trường học, địa phương có nguy cơ cao rơi vào bẫy tín dụng đen.
- Đặc biệt, giáo dục kỹ năng nhận biết các hình thức tín dụng đen trá hình như:
- Ứng dụng cho vay online không rõ nguồn gốc, không yêu cầu thẩm định tài chính.
- Quảng cáo “vay nhanh, giải ngân trong 5 phút, không cần thế chấp” thường đi kèm điều khoản mập mờ và lãi suất cắt cổ.
- Hướng dẫn cách tiếp cận kênh tín dụng hợp pháp như ngân hàng chính sách xã hội, các tổ chức tín dụng được cấp phép, quỹ hỗ trợ nông dân, hội phụ nữ…
1.3. Số liệu gần nhất
- Theo thống kê của Ngân hàng Nhà nước, trong năm 2023, các chương trình giáo dục tài chính do các cơ quan nhà nước, tổ chức tín dụng và tổ chức phi chính phủ triển khai đã tiếp cận trực tiếp hơn 2 triệu người dân trên cả nước.
- Tỷ lệ người dân hiểu rõ khái niệm tín dụng đen và biết cách tránh đã tăng lên đáng kể, góp phần làm giảm 15% số vụ vay tín dụng đen so với năm 2022.
- Nhiều địa phương như Đồng Nai, Bình Dương, TP. Hồ Chí Minh ghi nhận mức độ tham gia tín dụng đen trong công nhân lao động đã giảm nhờ các chương trình đào tạo tại nhà máy và khu công nghiệp.
Hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường xử lý vi phạm
Việc kiểm soát hoạt động cho vay tiêu dùng và ngăn chặn tín dụng đen không chỉ dựa vào năng lực giám sát của cơ quan chức năng mà còn cần một hệ thống pháp luật rõ ràng, chặt chẽ, đồng thời có cơ chế xử lý nghiêm minh đối với các hành vi vi phạm.
2.1. Cập nhật quy định pháp luật
Tăng cường quản lý tổ chức tín dụng chính thống
Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi năm 2024) đã bổ sung nhiều quy định về cấp phép, giám sát và xử lý rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng. Theo đó, mọi tổ chức tín dụng muốn hoạt động hợp pháp phải được Ngân hàng Nhà nước cấp phép, tuân thủ đầy đủ các quy định về công khai lãi suất, điều kiện vay, phí phạt và bảo vệ quyền lợi khách hàng.
Ngoài ra, luật cũng siết chặt điều kiện cấp vốn, quy định tỷ lệ vốn tối thiểu, cơ cấu tổ chức và quy trình kiểm soát nội bộ nhằm giảm thiểu rủi ro cho người vay và hệ thống tài chính nói chung.
Kiểm soát hoạt động fintech cho vay ngang hàng (P2P Lending)
Nghị định 94/2025/NĐ-CP về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (regulatory sandbox) cho lĩnh vực fintech cho phép thử nghiệm các mô hình cho vay trực tuyến, trong đó có ứng dụng tài chính công nghệ.
Những app vay tiền muốn hoạt động trong khuôn khổ hợp pháp phải đăng ký tham gia sandbox, chịu sự kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước và chỉ được vận hành trong phạm vi, thời gian được phê duyệt. Đây là bước tiến quan trọng trong việc ngăn chặn các app cho vay bất hợp pháp, trá hình dưới hình thức công nghệ.
2.2. Tăng cường xử lý hành vi tín dụng đen
Đồng bộ chiến dịch triệt phá từ Trung ương đến địa phương
Chính phủ và Bộ Công an đã triển khai hàng loạt chiến dịch truy quét hoạt động cho vay nặng lãi, tín dụng đen theo Chỉ thị 12/CT-TTg năm 2019 và Công điện 766/CĐ-TTg năm 2023.
Lực lượng công an các tỉnh, thành phố được chỉ đạo lập chuyên án, theo dõi hoạt động cho vay bất hợp pháp, đặc biệt là nhóm sử dụng hình thức bạo lực, cưỡng ép, đe dọa để thu hồi nợ.
Áp dụng hình phạt nghiêm theo Bộ luật Hình sự
Theo Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017), hành vi cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự có thể bị phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm nếu thu lợi bất chính từ 100 triệu đồng trở lên. Ngoài ra, người vi phạm còn có thể bị phạt tiền từ 50 triệu đến 1 tỷ đồng, cấm hành nghề hoặc cấm cư trú từ 1 đến 5 năm.
Quy định này tạo rào cản pháp lý rõ ràng với tín dụng đen, răn đe những đối tượng hoạt động phi pháp lợi dụng sự khó khăn của người dân.
Số liệu gần nhất
Theo Cục Cảnh sát Hình sự – Bộ Công an, trong 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng đã triệt phá 301 vụ án liên quan đến tín dụng đen, bắt giữ 411 bị can. So với cùng kỳ năm 2024, số vụ án giảm 39,04%, cho thấy tác động tích cực từ khung pháp lý mới và chiến dịch xử lý quyết liệt từ cơ quan chức năng.
Phát triển tín dụng tiêu dùng chính thống
3.1. Mở rộng mạng lưới tín dụng hợp pháp
Trong bối cảnh tín dụng đen vẫn còn len lỏi trong đời sống người dân, việc mở rộng mạng lưới cung cấp tín dụng hợp pháp là yếu tố then chốt để tăng khả năng tiếp cận vốn an toàn và hợp pháp cho người dân, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp.
Ngân hàng Nhà nước đã triển khai 9 nhóm giải pháp tổng thể, bao gồm:
- Đơn giản hóa hồ sơ, quy trình xét duyệt tín dụng.
- Ứng dụng công nghệ trong định danh và thẩm định tín dụng.
- Hướng dẫn tổ chức tín dụng xây dựng sản phẩm phù hợp với người có thu nhập thấp, không ổn định.
Song song đó, Ngân hàng Chính sách Xã hội (NHCSXH) đang triển khai 26 chương trình tín dụng ưu đãi, bao gồm: vay hộ nghèo, hộ cận nghèo, học sinh – sinh viên, lao động vùng khó khăn, nhà ở xã hội… Những chương trình này có lãi suất thấp, thời gian ân hạn dài và phương thức giải ngân linh hoạt.
3.2. Đẩy mạnh các sản phẩm tín dụng tiêu dùng
Cùng với hệ thống ngân hàng truyền thống, các công ty tài chính hợp pháp như FE Credit, Home Credit, HD Saison, Mcredit… đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển thị trường tín dụng tiêu dùng chính thống. Các sản phẩm tiêu biểu gồm:
- Khoản vay tín chấp với hạn mức từ vài triệu đến dưới 100 triệu đồng, không cần tài sản đảm bảo.
- Lãi suất minh bạch, thường dao động từ 18–38%/năm tùy hồ sơ tín dụng.
- Giải ngân nhanh chóng, có thể nhận tiền trong 1–3 ngày làm việc.
- Dịch vụ chăm sóc khách hàng, nhắc nợ và tất toán được số hóa qua ứng dụng di động.
Đáng chú ý, theo Thông tư 12/2024/TT-NHNN, người vay dưới 100 triệu đồng không cần trình bày phương án sử dụng vốn, giúp loại bỏ rào cản thủ tục cho người dân có nhu cầu vay nhỏ, cấp thiết.
3.3. Số liệu gần nhất
Theo thống kê từ Ngân hàng Nhà nước, tính đến tháng 9/2023:
- Tổng dư nợ tín dụng tiêu dùng đạt 2,8 triệu tỷ đồng, tương đương 20% tổng dư nợ nền kinh tế.
- Tín dụng tiêu dùng có mức tăng trưởng ổn định trong 5 năm liên tiếp, bất chấp ảnh hưởng từ đại dịch và suy thoái toàn cầu.
Điều này cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của hệ thống tín dụng tiêu dùng chính thống đang góp phần quan trọng vào việc giảm phụ thuộc vào tín dụng đen, đặc biệt trong nhóm người lao động, hộ kinh doanh nhỏ và các khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa.
Ứng dụng công nghệ để kiểm soát tín dụng đen
4.1. Quản lý các ứng dụng vay tiền online
- Phối hợp liên ngành: Ngân hàng Nhà nước phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông để kiểm tra, xử lý và gỡ bỏ các ứng dụng cho vay tiền bất hợp pháp trên kho ứng dụng.
- Khung pháp lý thử nghiệm: Nghị định 94/2025/NĐ-CP quy định về sandbox fintech, cho phép thử nghiệm có kiểm soát các mô hình cho vay ngang hàng (P2P lending) nhằm ngăn chặn tín dụng đen đội lốt công nghệ.
4.2. Sử dụng dữ liệu dân cư trong tín dụng
- Kết nối dữ liệu quốc gia: Các tổ chức tín dụng kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư để xác minh danh tính người vay, phát hiện kịp thời các trường hợp dùng thông tin giả mạo.
- Ứng dụng chấm điểm tín dụng: Áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và phân tích dữ liệu lớn (Big Data) trong xét duyệt khoản vay, giảm thiểu rủi ro và nâng cao tốc độ xử lý hồ sơ.
Số liệu gần nhất
- Theo Bộ Công an, trong năm 2023, đã triệt phá 27 ứng dụng tín dụng đen như Goldvay, Sugarvay, với lãi suất thực tế lên đến vài chục phần trăm mỗi tháng. Việc sử dụng công nghệ và dữ liệu liên thông đã hỗ trợ đáng kể quá trình điều tra.
Tăng cường vai trò của cơ quan chức năng
5.1. Vai trò của Bộ Công an
- Triển khai các chiến dịch truy quét, bắt giữ các đối tượng hoạt động tín dụng đen, đặc biệt tại các khu công nghiệp, khu dân cư đông đúc.
- Tăng cường quản lý hoạt động của các cơ sở cầm đồ, dịch vụ tài chính có dấu hiệu vi phạm theo Chỉ thị 12/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ.
5.2. Vai trò của Ngân hàng Nhà nước
- Giám sát hoạt động của các tổ chức tín dụng, đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật về lãi suất, điều kiện cho vay và thu hồi nợ.
- Phối hợp với Bộ Công an để phát hiện và xử lý các website, ứng dụng tín dụng đen trá hình, bảo vệ người tiêu dùng.
Số liệu gần nhất
Theo Công an TP.HCM, từ năm 2023, lực lượng chức năng đã bóc xóa hơn 2,1 triệu tờ rơi quảng cáo tín dụng đen và thu giữ hơn 3.000 số điện thoại liên quan đến hoạt động cho vay bất hợp pháp.
Hỗ trợ pháp lý và bảo vệ người vay
6.1. Hành lang pháp lý bảo vệ người vay
- Điều 463 Bộ luật Dân sự 2015 quy định hợp đồng vay phải minh bạch về lãi suất, thời hạn vay, và phương thức thanh toán, đảm bảo người vay nắm rõ nghĩa vụ của mình.
- Thông tư 02/2023/TT-NHNN cho phép tổ chức tín dụng cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn giảm lãi hoặc gốc cho khách hàng gặp khó khăn về tài chính, hạn chế tình trạng mất khả năng chi trả phải tìm đến tín dụng đen.
6.2. Hỗ trợ pháp lý từ luật sư
- Luật sư có thể hỗ trợ kiểm tra tính pháp lý của hợp đồng vay, tư vấn cách thức xử lý nếu phát hiện điều khoản bất lợi hoặc có dấu hiệu lừa đảo.
- Trong các vụ việc liên quan đến tín dụng đen, luật sư có thể soạn thảo đơn tố cáo, tư vấn thủ tục pháp lý, và đại diện cho người vay làm việc với cơ quan chức năng hoặc tham gia tố tụng để bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
- Nhiều tổ chức hành nghề luật cung cấp dịch vụ tư vấn miễn phí hoặc phí thấp cho người dân có thu nhập thấp, góp phần nâng cao khả năng tiếp cận pháp luật.
Số liệu gần nhất: Theo Bộ Công an, trong năm 2023, lực lượng chức năng đã xử lý 1.500 vụ án liên quan đến tín dụng đen, tăng 20% so với năm 2022, phản ánh quyết tâm trong việc bảo vệ người dân và xử lý hành vi cho vay nặng lãi, đòi nợ trái pháp luật.
Ngăn chặn tín dụng đen đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa tuyên truyền giáo dục, hoàn thiện pháp lý, phát triển tín dụng chính thống, ứng dụng công nghệ, và hỗ trợ pháp lý cho người dân. Với các giải pháp từ Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước, và Bộ Công an, người dân có thể yên tâm tiếp cận các nguồn vốn hợp pháp. Luật Thiên Mã cam kết đồng hành cùng bạn để giải quyết các vấn đề pháp lý liên quan đến tín dụng đen. Đặt lịch tư vấn miễn phí ngay hôm nay tại Luật Thiên Mã để được hỗ trợ bởi đội ngũ luật sư chuyên nghiệp.
