Tín dụng đen với lãi suất “cắt cổ” cùng các hành vi đòi nợ bất hợp pháp đang trở thành vấn đề nhức nhối trong xã hội, đặc biệt tại các khu vực dân cư thu nhập thấp. Không chỉ gây thiệt hại về tài chính, tín dụng đen còn kéo theo những hệ lụy nghiêm trọng về tâm lý, an ninh trật tự và đời sống cộng đồng.
Bài viết này, do các luật sư tại Xử Lý Nợ – Luật Thiên Mã biên soạn, phân tích rõ tính vi phạm pháp luật của tín dụng đen theo quy định tại Bộ luật Dân sự 2015, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) và Luật Các tổ chức tín dụng 2024 (số 32/2024/QH15). Đồng thời, bài viết cũng cung cấp các giải pháp pháp lý giúp người dân xử lý nợ đúng luật và bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Nếu bạn đang gặp rắc rối với tín dụng đen, hãy đặt lịch tư vấn miễn phí tại Xử Lý Nợ – Luật Thiên Mã để được hỗ trợ kịp thời.
Tín dụng đen là gì và tại sao bị coi là vi phạm pháp luật?
1.1. Định nghĩa tín dụng đen
Tín dụng đen là hình thức cho vay tiền trái phép, không được Ngân hàng Nhà nước cấp phép hoạt động theo quy định pháp luật. Đặc điểm chính của tín dụng đen gồm:
- Lãi suất vượt quá 20%/năm, vi phạm Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015.
- Thường đi kèm các hành vi đòi nợ bất hợp pháp như khủng bố tinh thần, đe dọa, gây rối trật tự công cộng.
- Hoạt động dưới nhiều hình thức như:
- Ứng dụng vay online (ví dụ: Easycash, Oncredit).
- Tiệm cầm đồ, cho vay ngang hàng.
- Cá nhân hoặc nhóm đối tượng núp bóng doanh nghiệp tài chính.
1.2. Vì sao tín dụng đen vi phạm pháp luật?
Tín dụng đen vi phạm nghiêm trọng pháp luật Việt Nam trên nhiều khía cạnh:
- Vi phạm hình sự: Nếu cho vay với lãi suất từ 100%/năm trở lên, người cho vay có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự.
- Vi phạm dân sự: Hợp đồng tín dụng đen có thể bị tuyên vô hiệu toàn bộ hoặc một phần nếu có điều khoản trái pháp luật, lừa đảo, cưỡng ép, theo Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015.
- Vi phạm về bảo mật thông tin cá nhân: Nhiều ứng dụng tín dụng đen thu thập, sử dụng trái phép danh bạ, ảnh cá nhân, tin nhắn… vi phạm Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Số liệu gần nhất
Theo Bộ Công an (2024):
- Hơn 2.700 vụ án liên quan đến tín dụng đen đã bị triệt phá.
- Các tổ chức tín dụng đen thu lợi hàng chục tỷ đồng, với lãi suất thực tế dao động từ 300% đến 2.000%/năm – gấp hàng chục lần mức cho phép.
- Đối tượng cho vay thường xuyên sử dụng ứng dụng online hoặc mạng xã hội để dụ dỗ nạn nhân, đặc biệt là sinh viên, công nhân, người lao động tự do.
Vi phạm pháp luật về lãi suất trong tín dụng đen
2.1. Quy định pháp luật về lãi suất
Theo quy định hiện hành:
- Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015: Lãi suất vay không được vượt quá 20%/năm (tương đương 1.67%/tháng) trừ khi có quy định đặc biệt từ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (theo Điều 102 Luật Các tổ chức tín dụng 2024).
- Nếu lãi suất cho vay vượt 100%/năm, tức gấp 5 lần mức tối đa, thì hành vi này có thể cấu thành tội “Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự” theo Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015.
2.2. Hậu quả pháp lý
Các hậu quả pháp lý nghiêm trọng bao gồm:
- Hợp đồng vay tiền với lãi suất vượt mức pháp luật cho phép có thể bị tuyên vô hiệu, không có giá trị pháp lý theo Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015.
- Người cho vay lãi nặng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, với mức hình phạt từ 6 tháng đến 3 năm tù, nếu thu lợi bất chính từ 30 triệu đồng trở lên.
Số liệu gần nhất
Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (6/2025):
- Lãi suất vay tiêu dùng hợp pháp trung bình chỉ ở mức 6.29%/năm.
- Trong khi đó, tín dụng đen áp dụng lãi suất từ 300% đến 2.000%/năm, vượt xa giới hạn luật định và vi phạm nghiêm trọng pháp luật hình sự.
Vi phạm pháp luật trong hành vi đòi nợ tín dụng đen
3.1. Các hành vi bất hợp pháp
Các tổ chức tín dụng đen thường sử dụng các hình thức đe dọa, khủng bố tinh thần để đòi nợ, trong đó nhiều hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật hiện hành:
- Đe dọa, quấy rối, công khai thông tin cá nhân trái phép, vi phạm:
- Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân
- Điều 155 và 156 Bộ luật Hình sự 2015 về tội làm nhục người khác và vu khống
- Sử dụng bạo lực, tạt sơn, dán ảnh bôi nhọ, gây rối trật tự công cộng, vi phạm:
- Điều 318 Bộ luật Hình sự 2015 về tội gây rối trật tự công cộng
Những hành vi trên không chỉ xâm phạm quyền cá nhân, mà còn đe dọa đến an toàn, an ninh trật tự trong cộng đồng.
3.2. Truy cứu trách nhiệm hình sự
Tùy theo tính chất và mức độ vi phạm, các đối tượng đòi nợ trái pháp luật có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, cụ thể:
- Điều 170 Bộ luật Hình sự 2015: Hành vi cưỡng đoạt tài sản có thể bị phạt tù từ 3 tháng đến 7 năm.
- Điều 189 Luật Tố tụng Dân sự 2015: Người vay và người bị hại có quyền tố cáo hành vi vi phạm tại cơ quan công an, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp và yêu cầu xử lý hình sự.
Số liệu cập nhật gần nhất
Theo thống kê từ Bộ Công an năm 2024:
60% các vụ tín dụng đen bị triệt phá có liên quan đến hành vi quấy rối, đe dọa người thân của con nợ, trong đó nhiều vụ vi phạm nghiêm trọng các quy định pháp luật hình sự và dân sự hiện hành.
Vi phạm pháp luật trong hoạt động tổ chức tín dụng đen
Hoạt động tín dụng đen vi phạm nghiêm trọng nhiều quy định pháp luật về tài chính, dân sự và hình sự, gây rủi ro cho người dân và ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội.
4.1. Hoạt động không phép
- Các tổ chức tín dụng đen không được Ngân hàng Nhà nước cấp phép hoạt động, vi phạm Điều 8 Luật Các tổ chức tín dụng 2024 về điều kiện thành lập và hoạt động của tổ chức tín dụng.
- Một số nhóm núp bóng dưới hình thức ứng dụng vay online, tiệm cầm đồ hoặc công ty dịch vụ tài chính để che giấu bản chất phi pháp (theo Công an Hà Nội, 2024).
4.2. Hành vi lừa đảo và giả mạo
- Nhiều đối tượng lập hợp đồng giả cách như hợp đồng mua bán tài sản, hợp đồng ủy quyền nhưng thực chất là cho vay nặng lãi. Hành vi này có thể bị tuyên vô hiệu theo Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015.
- Một số nhóm còn quảng cáo gian dối như “vay nhanh, không cần thế chấp” nhằm dụ dỗ người dân, sau đó chiếm đoạt tài sản hoặc ép ký hợp đồng bất lợi. Đây là hành vi có dấu hiệu lừa đảo, bị xử lý theo Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015.
Số liệu thực tế
Theo Công an TP.HCM (2024), một đường dây tín dụng đen quy mô gần 4.000 tỷ đồng đã bị triệt phá, với hơn 700 ứng dụng vay online không phép hoạt động trên toàn quốc.
Hậu quả pháp lý đối với người vay tín dụng đen
Người vay tín dụng đen không chỉ chịu áp lực tài chính mà còn có thể đối mặt với trách nhiệm pháp lý, bao gồm cả dân sự và hình sự, nếu không xử lý khoản vay đúng cách.
5.1. Trách nhiệm dân sự
- Người vay chỉ có nghĩa vụ trả nợ trong phạm vi hợp đồng hợp pháp. Phần lãi suất vượt mức 20%/năm không có hiệu lực pháp lý và có thể bị Tòa án tuyên vô hiệu (Điều 465, Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015).
- Người thân (vợ, chồng, cha mẹ, con) không có nghĩa vụ trả nợ nếu không trực tiếp ký kết hoặc bảo lãnh hợp đồng vay (Điều 465 Bộ luật Dân sự 2015).
- Trong trường hợp hợp đồng bị tuyên vô hiệu (do lãi suất bất hợp pháp), các bên sẽ hoàn trả lại cho nhau những gì đã nhận, không phải chịu phạt lãi hoặc bồi thường nếu không có lỗi (Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015).
5.2. Trách nhiệm hình sự
- Nếu người vay cố ý không trả nợ dù có khả năng chi trả, có thể bị xử phạt vi phạm hành chính theo Nghị định 144/2021/NĐ-CP, mức phạt có thể từ 2–5 triệu đồng.
- Trong trường hợp có dấu hiệu gian dối ngay từ đầu để vay tiền, người vay có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015), với khung hình phạt lên đến 20 năm tù tùy mức độ.
Số liệu thực tiễn
Theo Tòa án Nhân dân TP.HCM (2024): Có đến 15% vụ kiện tín dụng đen liên quan đến tranh chấp trách nhiệm dân sự và yêu cầu tuyên vô hiệu hợp đồng vay do lãi suất vượt quy định.
Giải pháp pháp lý để xử lý và phòng tránh tín dụng đen
6.1. Hành động pháp lý
Khi rơi vào bẫy tín dụng đen, người dân cần chủ động sử dụng các biện pháp pháp lý để tự bảo vệ mình:
- Thu thập và lưu giữ chứng cứ: Bao gồm hợp đồng vay, tin nhắn, ghi âm cuộc gọi, hình ảnh hoặc tài liệu thể hiện hành vi cho vay nặng lãi hoặc đòi nợ trái pháp luật. Đây là cơ sở quan trọng để xử lý hành vi vi phạm theo quy định pháp luật.
- Báo cáo cơ quan công an: Căn cứ Điều 189 Luật Tố tụng Dân sự 2015, người dân có quyền tố giác hành vi cho vay nặng lãi, cưỡng ép, đe dọa hoặc khủng bố tinh thần qua các hình thức đòi nợ.
- Tham vấn luật sư: Để đánh giá tính hợp pháp của hợp đồng vay. Nếu hợp đồng vi phạm điều cấm của pháp luật, có thể yêu cầu Tòa án tuyên vô hiệu theo Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015, hoặc khởi kiện dân sự để bảo vệ quyền lợi chính đáng.
6.2. Phòng tránh tín dụng đen
Để tránh rơi vào các hình thức cho vay trái phép, người dân cần nâng cao cảnh giác và chủ động lựa chọn nguồn vay an toàn:
- Chỉ vay từ ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng được cấp phép, như Vietcombank, BIDV, MCredit, tuân thủ quy định tại Luật Các tổ chức tín dụng 2024. Đây là những đơn vị chịu sự giám sát chặt chẽ của Ngân hàng Nhà nước, đảm bảo tính minh bạch và hợp pháp trong hoạt động cho vay.
- Nâng cao nhận thức pháp luật, tránh vay tiền thông qua ứng dụng điện thoại, mạng xã hội, tờ rơi hoặc quảng cáo không rõ nguồn gốc. Theo Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân, người dân cần thận trọng khi cung cấp thông tin cá nhân cho các nền tảng không chính thống để tránh bị lợi dụng.
Số liệu gần nhất
Theo Ngân hàng Nhà nước (tháng 6/2025), các chiến dịch tuyên truyền pháp luật tại địa phương và trên nền tảng số đã giúp giảm 10% số vụ vay tín dụng đen, cho thấy hiệu quả rõ rệt của việc nâng cao hiểu biết pháp lý trong cộng đồng.
Tín dụng đen vi phạm nghiêm trọng pháp luật, từ lãi suất vượt quy định, hành vi đòi nợ bất hợp pháp đến hoạt động không phép, gây hậu quả lớn cho người vay và xã hội. Dựa trên Bộ luật Dân sự 2015, Bộ luật Hình sự 2015 và Luật Các tổ chức tín dụng 2024, việc nhận diện, tố cáo và xử lý tín dụng đen là cần thiết để bảo vệ quyền lợi. Xử Lý Nợ – Luật Thiên Mã cam kết hỗ trợ bạn qua dịch vụ tư vấn miễn phí, giúp đánh giá hợp đồng, tố cáo hành vi vi phạm và tìm giải pháp an toàn. Đặt lịch tư vấn ngay hôm nay tại Xử Lý Nợ – Luật Thiên Mã để bảo vệ tương lai tài chính và pháp lý
